Kilka słów o otyłości

Wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) definicja nadwagi i otyłości to nieprawidłowe i nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, które stanowi zagrożenie dla zdrowia. Warto podkreślić, że otyłość została uznana za chorobę i wpisana na listę Międzynarodowych Chorób i Problemów Zdrowotnych (kod E66 w  klasyfikacji ICD-10), a zatem powinna być traktowana jako choroba, którą należy we właściwy sposób rozpoznać i leczyć. Wynika to z faktu, iż nadwaga/otyłość są głównymi czynnikami ryzyka wielu schorzeń: cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, chorób sercowo-naczyniowych.

Szokującym może być fakt, iż według danych WHO nadmierne odżywienie jest w dzisiejszych czasach częstszą przyczyną zgonów niż niedożywienie. Od 1975 roku liczba osób z nadwagą/otyłością na świecie wzrosła ponad 3-krotne – w 2016 roku ok. 2 mld dorosłych miało nadwagę, a 650 mln było otyłych. Zgodnie z najnowszymi badaniami jeden na czterech dorosłych Polaków ma nadwagę, a trzech na pięciu zmaga się z problem otyłości.

W około 90% przypadków występuje otyłość pierwotna, czyli związana z nieprawidłowym bilansem energetycznym spowodowanym nadmiernym odżywieniem. Nadmierna podaż wysokoenergetycznej żywności w diecie i niedostateczna aktywność fizyczna to najważniejsze czynniki ryzyka dodatniego bilansu energetycznego prowadzące do rozwoju otyłości. Te zachowania zależą od wielu czynników: psychogennych, społecznych, środowiskowych i behawioralnych, biologicznych i genetycznych. Niedostosowany do potrzeb organizmu sposób żywienia może być nieodpowiedni zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym.

Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju wielu zaburzeń: cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego i hiperlipidemii, które mogą prowadzić do zawału serca i  udaru mózgu. Ponadto mogą występować choroby przewodu pokarmowego: kamica żółciowa, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, refluks żołądkowo-przełykowy; czy układu oddechowego: obturacyjny bezdech senny, zespół hipowentylacji; i inne: zaburzenia hormonalne, niepłodność, wysiłkowe nietrzymanie moczu, choroba zwyrodnieniowa stawów. Niezwykle poważnym zagrożeniem, z którego pacjenci często nie zdają sobie sprawy, jest zwiększenie ryzyka rozwoju chorób nowotworowych, a w szczególności: raka endometrium, piersi, jajnika, gruczołu krokowego, wątroby, pęcherzyka żółciowego i nerki.

Ocena występowania nadmiernej masy ciała w populacji osób dorosłych (wg WHO) powinna być oparta o wskaźnik BMI, (iloraz masy ciała (w kg) i kwadratu wzrostu osoby badanej (w metrach)) – szybki, prosty i powtarzalny sposób rozpoznania nieprawidłowości masy ciała. Wartość powyżej 25 wskazuje na nadwagę a powyżej 30 na otyłość. Wraz ze wzrostem BMI i czasem trwania nadwagi/otyłości, rośnie ryzyko wystąpienia powikłań otyłości, zatem należy ich aktywnie poszukiwać i leczyć.

Wstępna ocena stanu zdrowia pacjenta z otyłością powinna obejmować wywiad dotyczący zmian masy ciała, ocenę motywacji do leczenia i wprowadzenia zmian oraz ryzyko wystąpienia chorób współistniejących. Badania laboratoryjne stanowią podstawową część wstępnej oceny pacjenta i powinny być wykonywane na początku diagnostyki klinicznej osób z otyłością.

Obejmują one następujące oznaczenia:
1) stężenie glukozy w osoczu na czczo
2) lipidogram – stężenie cholesterolu całkowitego HDL-C i LDL-C oraz triglicerydów)
3) ocena czynności wątroby -AST, ALT, enzymy cholestatyczne
4) ocena czynności nerek – stężenie kreatyniny w surowicy
5) ocena wskaźników stanu zapalnego – CRP, ferrytyna
6) ocena w kierunku zaburzeń oddychania w czasie sny – kwestionariusz STOP-Bang
7) ocena czynności tarczycy -TSH

Głównym celem leczenia otyłości jest poprawa ogólnego stanu zdrowia, a w szczególności zapobieganie chorobom towarzyszącym i jej powikłaniom poprzez redukcję masy ciała i jej długoterminowe utrzymanie, co w dłuższej perspektywie poprawi jakości życia i opóźni/pozwoli zapobiec niepełnosprawności. Ważnym elementem jest także, unikanie stygmatyzacji chorych oraz zwiększenie ich motywacji i zaangażowania się w leczenie.