W średniowieczu poglądy dotyczące otyłości były niejednoznaczne. Z jednej strony zalecano ascezę, jako drogę do osiągniecia doskonałości, jednak z drugiej – otyłość była dowodem łaski bożej, stała się symbolem obfitości, bogactwa, a nawet piękna. Obżarstwo i łakomstwo były powszechne wśród szlachty, która uznawała nadmiar masy ciała za „namacalny dowód istnienia”.
Jednak już w Talmudzie opisano chirurgiczne usuniecie podskórnej tkanki tłuszczowej, a w Biblii zapisano, że obżarstwo jest grzechem (co mogło oznaczać, że otyłość jest grzechem, a wiec należy się „poprawić”). Piętnasty wiek to w kulturze chrześcijańskiej okres szczególnego napiętnowania obżarstwa, które jednoznacznie identyfikowane było z otyłą osobą. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego edukacja medyczna w znacznej części przesunęła się w stronę świata arabskiego (droga z Rzymu do Bizancjum), gdzie medycyna rozkwitła i cieszyła się prestiżem. Średniowieczni lekarze perscy, wśród nich Awicenna (Abu Ali Sina; 980-1037), napisali pierwsze traktaty na temat odżywiania i potrzeby zmiany stylu życia w celu leczenia otyłości. Natomiast nieco później In Hubal Al-Baghdady (1121-1213) oraz In el Nefis (1207-1288) badali związek otyłości z innymi chorobami (układu krążenia, oddechowego). Szacuje się, że w okresie starożytności i średniowiecza chorobowość z powodu otyłości nie przekraczała 1% populacji. A ponieważ w średniowiecznej medycynie obowiązywały w większości poglądy Galena, to w tym okresie nie wydarzyło się nic godnego uwagi w zakresie rozszerzenia wiedzy na temat otyłości. Na uwagę zasługuje dopiero wymianka o otyłości w pracy Ferneliusa (1497-1558) „Unoversamedica” z okresu wczesnego odrodzenia. Podkreślał on role rekonwalescencji (wypoczywania) po chorobie jako czynnika sprzyjającego zwiększeniu się otyłości.
Otyłość, zanim stała się tematem badan fizjologicznych i klinicznych, była przedmiotem zainteresowań filozofów, socjologów, historyków, malarzy i kronikarzy. W wiekach XVI i XVII nadwaga i otyłość ponownie postrzegane były jako symbol witalności, płodności i seksapilu, jak również zdrowia i dobrego samopoczucia. Dowodem na to był barok, gdzie obfite, pulchne kobiety były symbolem piękna i dobrobytu, co znalazło swoje odzwierciedlenie w wielu wybitnych dziełach sztuki, miedzy innymi „Sądzie Parysa”, „Toalecie Wenus”, „Bachusie” Petera Paula Rubensa, „Batszebie w kąpiel” Rembrandta van Rijna, czy „Kobiecie tureckiej w kąpieli” Jean-Auguste-Dominique’a Ingresa.
W 1650 roku angielski lekarz i pisarz medyczny Tobias Venner po raz pierwszy użył terminu „otyłość” (od łacińskiego obesus – czyli „ten, który stał się pulchny poprzez jedzenie”). Uważał on, ze nadmierna masa ciała i powodowane przez nią powikłania są poważnym problemem zdrowotnym. Z kolei za pierwsza monografie poświęcona problematyce otyłości uważa się prace opublikowana przez Thomasa Shorta z 1727 roku, w której podkreślał, ze otyłość w dużej mierze związana jest z lenistwem i obżarstwem. Pisał on miedzy innymi o zapobieganiu i leczeniu nadmiernej masy ciała poprzez ćwiczenia i inne „naturalne środki”.
Inni autorzy uważają, ze pierwszą lekarską monografia było dzieło szkockiego filozofa Malcolma Flemynga, w którym zawarł on opis przyczyn otyłości oraz wiele rekomendacji i porad żywieniowych, a w 1757 roku na forum Królewskiego Towarzystwa Naukowego zaprezentował wnioski z własnych badań na temat „nadmiernej korpulentności” jako stanu chorobowego, który powstaje na skutek zbyt dużej podaży żywności (zwłaszcza tłustej). Flemyng podkreślał również, ze powoduje to zaburzenie funkcji różnych narządów w organizmie człowieka. W historii badań nad otyłością warto wspomnieć postać Joannesa Babysty Morgagniego, który w 1761 roku opublikował ważne medyczne dzieło zatytułowane „De sedibus et causis morborum per anatomen indagatis” (»O siedzibie i przyczynach chorób badanych przez anatoma”). W jednej z pięciu ksiąg opisał on związek otyłości brzusznej z nadciśnieniem, miażdżycą, hiperurykemią i zespołem bezdechu obturacyjnego.
Natomiast w 1784 roku szkocki lekarz i chemik William Cullen (1710- 1790) w podręczniku „First Lines of the Practice of Physic” uznał otyłość za chorobę, dopiero w przypadku wystąpienia jej powikłań, w postaci duszności lub niezdolności do pracy. Powiązał on tam nadmierna masę ciała z występowaniem przewlekłego zmęczenia, objawów dny moczanowej oraz trudności oddychania. W 1788 roku Haller (filozof) zwrócił uwagę na to, ze otyłość czyściej występuje w krajach ciepłych i łączył to ze zmniejszoną „produkcją ciepła przez organizm”.
Tanner, w wydanej w 1867 roku „ Praktyce Medyczne)”, stwierdził, ze otyłość może by spowodowana nadmiernym spożywaniem węglowodanów. Uważał także, że skutki otyłości są często groźniejsze, niż się ogólnie sadzi. Następnie w literaturze medycznej temat powikłań zdrowotnych otyłości możemy odnaleźć w opisach szkockiego lekarza George Cheyne’a (1671- 1743), który zmagał się z otyłością olbrzymia i uskarżał na nadmierne otłuszczenie, płytki oddech, ospałość i apatyczność, a swoje przemyślenia o otyłości opisał w dziele „An essay on health and long life”, w rozdziale zatytułowanym „The fat, unwieldy and over-grown? Należy jednak pamiętać, że były to czasy, gdzie wciąż zmagano się z ubóstwem, niedożywieniem i chorobami zakaźnymi. W XVIII wieku, z początkiem rewolucji przemysłowej, wzrost ilości, jakości i różnorodności żywności przyczynił się do stopniowego zmniejszania niedożywienia i poprawy w zakresie zdrowia publicznego.
Zauważalny przyrost masy ciała wśród populacji nastąpił w XIX wieku. Otyłość postrzegano z jednej strony jako ukarane obżarstwo, z drugiej strony dla wielu znowu oznaczała dobrobyt i bogactwo. Zwłaszcza otyłość u dziecka przez długi czas stanowiła synonim zdrowia, który, niestety, utrzymuje się w niektórych środowiskach do dzisiaj.
Fragment z książki:
Otyłość i jej powikłania. Praktyczne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne.
L. Ostrowska, B. Zyśk, P. Bogdański, A. Mamcarz